Paragraaf grondbeleid

Inleiding

Terug naar navigatie - Inleiding

In deze paragraaf wordt ingegaan op het grondbeleid van de gemeente Meppel. De belangrijkste ontwikkelingen in de bouwgronden in exploitatie (BIE), hierna ook aangeduid als grondexploitaties, worden hieronder toegelicht. 

Nota grondbeleid

Terug naar navigatie - Nota grondbeleid

Het gemeentelijk grondbeleid is geen doel op zich, maar is dienstbaar aan de diverse beleidsterreinen in het fysiek domein, zoals ruimtelijke ontwikkeling, volkshuisvesting, verkeer, recreatie en natuur. De uitvoering van het beleid geeft de manier aan waarop de gemeente zich op de vastgoedmarkt beweegt. Dit is vastgelegd in de Nota Grondbeleid. De Nota Grondbeleid is 17 februari 2022 vastgesteld door de gemeenteraad.

Resultaat grondexploitaties

Terug naar navigatie - Resultaat grondexploitaties

De grondexploitatie Het Vledder is per 31 december 2023 afgesloten met een negatief resultaat van € 7.501.468. De reeds getroffen verliesvoorziening betrof circa € 7.665.285, waardoor er € 163.817 is vrijgevallen. De tussentijdse winstneming komt per saldo uit op een positief resultaat van € 463.000. Dit betreft het saldo van de te nemen tussentijdse winst en de terug te storten winstneming. De grondexploitatie Nieuwveense Landen kent een negatieve bijstelling van € 13.000 (terug te storten eerdere winstneming). Op de grondexploitaties Danninge Erve, Oevers D en Oevers E wordt een positief resultaat geboekt van samen € 476.000. 

Voor de nog lopende grondexploitaties met een negatieve resultaatverwachting (Blankenstein en Kop van Noordpoort) is de verliesvoorziening verlaagd met € 567.000. Dit komt door hogere opbrengstenstijgingen en een lagere kostenstijgingen. Op het totaal van de grondexploitaties levert dit een positief resultaat op van afgerond € 1.194.000.

Resultaat grondexploitaties over boekjaar 2023 Resultaat 2023
bedragen x € 1.000
Af te sluiten grondexploitatie: Het Vledder € 164
Terug te storten winstneming € 13-
Te nemen tussentijdse winst € 476
Mutaties (verlies)voorzieningen € 567
Totaal resultaat grondexploitaties 2023 € 1.194

Parameters

Terug naar navigatie - Parameters

Metafoor Ruimtelijke Ontwikkeling stelt jaarlijks haar Outlook Grondexploitaties op. De Outlook Grondexploitaties biedt handvatten bij het inschatten van de kosten- en opbrengstenparameters van grondexploitaties. De volgende parameters voor kosten- en opbrengstenstijging zijn gehanteerd voor de herziening per 1-1-2024 en zijn gebaseerd op de Outlook Grondexploitaties 2024, waarbij Meppel als ‘midden’-locatie wordt gezien.

De marktomstandigheden zijn onzeker. De grondprijzen stijgen licht ten opzichte van 2023. Krapte op de arbeidsmarkt, leveringsproblemen en stikstofproblematiek zorgt op korte termijn voor een kostenstijging in de grond-, weg- en waterbouw (gww), welke op de middellange termijn weer afvlakt. De grote hoeveelheid plannen die tot uitvoering wordt gebracht, zorgt voor krapte op de arbeidsmarkt. Hoge inflatie leidt verder tot hogere lonen, waardoor de plankosten en en kosten voor voorbereiding en toezicht op de uitvoering (VTU-kosten) de komende jaren harder zullen stijgen dan het langjarige inflatiegemiddelde. De discontovoet blijft gehandhaafd op 2,0% conform de geldende Besluit begroting en verantwoording (BBV) richtlijnen. De rekenrente is conform de programmabegroting 2024 verhoogd van 2,1% naar 2,2%.

Parameters grondexploitaties 2024 2025 2026 2027
per 1-1-2024 e.v.
Opbrengstenstijging
Woningbouw 1,5% 2,0% 2,0% 2,0%
Maatschappelijk vastgoed 1,5% 1,5% 1,5% 2,0%
Bedrijventerreinen / kantoren 1,5% 1,5% 1,5% 2,0%
Parameters grondexploitaties 2024 2025 2026 2027
per 1-1-2024 e.v.
Kostenstijging
Verwervingskosten 1,5% 2,0% 2,0% 2,0%
Grond, weg en waterbouw (GWW) 3,0% 2,0% 2,0% 2,0%
Plankosten en VTU 5,0% 4,0% 4,0% 2,0%
Overige parameters
Discontovoet (netto contant maken) 2,0% 2,0% 2,0% 2,0%
Rekenrente kosten/opbrengsten 2,2% 2,2% 2,2% 2,2%

Verwachte resultaten en voortgang grondexploitaties

Terug naar navigatie - Verwachte resultaten en voortgang grondexploitaties

De grondexploitaties zijn opnieuw geactualiseerd op balansdatum 31-12-2023. De uitkomsten van de jaarlijkse herziening is in onderstaande tabel gepresenteerd. Per grondexploitatie is een berekening gemaakt van de verwachte waarde van het project. Deze waarde wordt ontleend aan de totale gerealiseerde en nog te realiseren kosten en opbrengsten van het project op basis op van nette contante waarde. De parameters die gehanteerd worden bij de jaarlijkse herziening van de grondexploitatie zijn in vergelijking met vorig jaar veranderd. De kostenstijgingen zijn flink afgenomen en er zijn weer opbrengstenstijgingen toegerekend aan de grondexploitaties. Dit heeft vooral een positief effect op grondexploitaties met een lange looptijd, waar de meeste opbrengsten en kosten nog moeten worden gemaakt. Dit is met name het geval bij Noord III/IV.

Een positieve eindresultaat betekent dat de totale opbrengsten van het project hoger zijn dan de lasten. Bij een negatief eindresultaat zijn er onvoldoende opbrengsten ter dekking van lasten van het project. Voor de grondexploitaties met een negatief eindresultaat geldt dat deze minder negatief zijn geworden dan in het MPG 2023. Daarom is het verschil in het verwachte eindresultaat ten opzichte van het MPG 2023 voor die complexen positiever.

Saldo BIE (op basis van NCW) GREX resultaat 31-12-2023 GREX resultaat 31-12-2022 Verschil
bedragen x € 1.000
Postitief eindresultaat
Danninge Erve € 425 € 454 € -29
Nieuwveense Landen € 1.681 € 2.053 € -372
Noord III/IV € 7.035 € 2.404 € 4.631
Oevers D € 3.093 € 2.842 € 250
Oevers E € 858 € 561 € 297
Subtotaal € 13.092 € 8.315 € 4.777
Negatief eindresultaat
Kop van Noordpoort € -72 € -601 € 530
Blankenstein € -2.960 € -2.998 € 37
Het Vledder BC (exploitatie) € -7.501 € -7.665 € 164
Subtotaal € -10.534 € -11.265 € 731
Totaal € 2.558 € -2.950 € 5.508

Blankenstein
Deze grondexploitatie betreft de laatste fase van bedrijvenpark Blankenstein. De bestemming is gemengde doeleinden met een wijzigingsbevoegdheid naar ‘detailhandel grootschalig’. De laatste vier (4) kavels zijn in 2023 op de markt aangeboden. Alle kavels zijn inmiddels onder optie of er is een verkoopovereenkomst gesloten. De verwachting is dat de laatste kavels allen in 2024 worden overgedragen. In 2024 en 2025 worden de laatste civiele en cultuurtechnische werkzaamheden uitgevoerd en de grondexploitatie kan per eind 2025 worden afgesloten.

Danninge Erve
Voor het plan Danninge Erve Zuid II is het bestemmingsplan in 2014 onherroepelijk geworden. Dit uitbreidingsplan, aan de zuidzijde van Nijeveen, biedt ruimte voor de bouw van circa 120 grondgebonden woningen. De totale bouwlocatie is in het verleden al volledig door de gemeente verworven.

De grondexploitatie heeft een looptijd tot en met 2029. In 2023 zijn nagenoeg alle kavels aan De Ryge en De Diek verkocht. Er is nog één kavel beschikbaar, deze wordt begin 2024 op de markt gezet. Fase twee is voor een groot deel woonrijp gemaakt. De verkaveling van deelgebied 3 is herzien zodat beter wordt ingespeeld op de woningvraag, zijnde (sociale) huur en koopwoningen in het goedkope segment. Hier zal een omgevingsplan voor worden opgesteld. Bij de herziening is hier dan ook nog geen rekening mee gehouden. 

Kop van Noordpoort
Om de woningbouw een impuls te geven is in de raadsvergadering van 17 juni 2021 voor de Kop van Noordpoort een grondexploitatie vastgesteld. Dit betreft een deelgebied in de bredere ontwikkeling Noordpoort. Het gebied is de schakel tussen Nieuwveense Landen en de historische binnenstad. Dit gebied moet het visitekaartje van Meppel worden (een mooie entree). Het gebied (Oude Vaart, Steenwijkerstraatweg en Noordpoort) wordt getransformeerd naar voornamelijk een woonklimaat. Hierbij wordt rekening gehouden met de Meppeler maat: contrast tussen groot & klein met veel variatie in beeld en ruimte om flexibel functies in te passen. Het kanaal wordt daarbij zichtbaar en beleefbaar gemaakt.

In 2023 heeft de nadruk gelegen op verdere planvorming van de gemeentelijke grondeigendommen en gesprekken met de initiatiefnemer voor de herontwikkeling van de aangrenzende scheepswerf. Er is in het afgelopen jaar een nieuwe nota van uitgangspunten vastgesteld. In de loop van 2024 zal een omgevingsplan worden vastgesteld. De bredere planvorming wordt nader uitgewerkt en zal leiden tot een grote herziening van de grondexploitatie.
De gemeente heeft subsidie ontvangen vanuit de 4e tranche van de woningbouwimpuls (WBI) om de woningbouw in Noordpoort te versnellen. Ook zijn er door het Rijk mobiliteitsgelden toegekend voor de infrastructuur in de bredere ontwikkeling Noordpoort.

Nieuwveense Landen (fase 1)
Nieuwveense Landen betreft de ontwikkeling in twee fasen van een duurzame woonwijk met circa 2.100 woningen en bijbehorende voorzieningen aan de noordkant van Meppel. Voor de eerste fase van het plangebied, die bestaat uit de realisatie van in totaal circa 1.500 kavels/woningen, is een grondexploitatie opgesteld.

Eind 2017 is het stedenbouwkundig plan geactualiseerd en is de fasering van de grondexploitatie aangepast, waardoor de looptijd van de eerste fase is teruggebracht naar 10 jaar conform de geldende BBV-regels. In 2020 is voor het gehele plangebied een nieuw bestemmingsplan vastgesteld. Deze is onherroepelijk geworden in 2021.

Centrum Wonen 1 en Broeklanden 4 zijn volledig uitgegeven en bebouwd. Op enkele afrondingswerkzaamheden na is dit deelgebied zo goed als gereed. Door zelfrealisatie van Woonconcept is ook het deelgebied Centrumwonen 4 ontwikkeld. Dat deelgebied omvat 32 huurwoningen. In het nabijgelegen deelgebied Centrumwonen 2 is de gemeente gestart met bouwrijpmaken. Broeklanden 2/5 (Weideblick) is volop in ontwikkeling. In 2024 worden de laatste woningen gebouwd en zodra deze opgeleverd zijn, zal de ontwikkelaar het laatste deel van het openbaar gebied inrichten en vervolgens aan de gemeente overdragen.

Voor de bouw van woningen in het deelgebied Boshoven, is in 2023 de eerste samenwerkingsovereenkomst gesloten. Medio 2024 zal hier worden gestart met de realisatie van het eerste woningbouwproject door een CPO-vereniging (Collectief Particulier Opdrachtgeverschap). Daarnaast is en wordt er gewerkt aan planvorming en nadere uitwerking voor het deelgebieden Centrumwonen 5 en Broeklanden 3, zodat hier in 2025 de eerste werkzaamheden kunnen plaatsvinden. 

Noord III/IV
De gemeenteraad heeft op 17 juni 2021 de grondexploitatie voor de ontwikkeling van Noord III en IV en het daarbij behorend plan van aanpak vastgesteld. De gemeente gaat het gebied ten noorden van Meppel ontwikkelen. Daarvoor is grond aangekocht en is de WVG gevestigd op een aantal percelen met een agrarische bestemming.  Met deze strategische aankoop van de gronden voor Noord IV en de vestiging van de WVG is er ruimte voor duurzame en economische ontwikkeling op langere termijn. 

Nu bekend is geworden dat de invulling van een themapark op Noord IV niet doorgaat, wordt onderzocht hoe invulling te geven aan de ontwikkeling van bedrijventerrein Noord IV. Op Noord III verwachten we in 2024 ca. 4,0 ha. grond te verkopen ten behoeve van een stroomverdeelstation. De overige grondverkopen op Noord III verwachten we vanaf 2025. 
Noord III/IV omvat in totaal circa 31,6 ha. uitgeefbaar bedrijventerrein. De verwachting is dat dit niet binnen de gestelde 10-jaarstermijn van de grondexploitatie wordt afgezet. In oktober 2023 is een onderzoek uitgevoerd naar de afzetbehoefte van bedrijfsgronden in Meppel. Dit rapport toont aan dat de afzetsnelheid van de bedrijfsgronden niet toereikend is om binnen tien jaar de grondexploitatie te kunnen realiseren. In de grondexploitatie gaan we voorzichtigheidshalve uit van circa 25 ha. in de komende 10 jaar. De laatste 6,6 ha. verwachten we na 2033 te verkopen. De grondexploitatie Noord III/IV kent daarmee een langere looptijd dan 10 jaar. Conform de vereisten vanuit de BBV zijn de volgende aanvullende risicobeperkende maatregelen zijn getroffen:

•    Geen opbrengststijging voor begrote inkomsten na 10 jaar
•    De verwachte kosten na 10 jaar worden wel geïndexeerd
•    Er vindt geen tussentijdse winstneming plaats

In 2022/2023 is er samen met de provincie Drenthe en ProRail onderzoek gedaan naar een mogelijke verbinding tussen de bedrijventerreinen Noord II en Noord III, gecombineerd met het opheffen van enkele overwegen. Dit onderzoek zal nader uitgewerkt moeten worden.

Oevers D
Oevers D is een ‘nat’ bedrijventerrein dat is gelegen aan diep vaarwater met kadevoorzieningen. In april 1998 is voor de ontwikkeling van dit bedrijventerrein de Publiek-Private Samenwerking (PPS) tussen de gemeente Meppel, Royal Haskoning en KWS van start gegaan. Eind 2018 hebben partijen uitgesproken het project samen volledig af te willen ronden, en is de samenwerking verlengd tot 31 december 2023.

Eind 2023 is de verkoopovereenkomst voor de laatste 8,2 ha. ontbonden. Hierop is de PPS met 2 jaar verlengd tot en met 31 december 2025. Gezien de ontwikkelingen rondom stikstof in het niet waarschijnlijk dat alle gronden voor het eind van de looptijd van de PPS zijn verkocht. De grondexploitatie heeft daarom een langere looptijd tot en met 31 december 2029.  

Oevers E
Oevers E is de laatste uitbreiding van het areaal bedrijventerrein dat grenst aan het centrum van Meppel. Het kenmerkt zich door kleinere kavels vanaf 1.500 m² waar wonen en werken gecombineerd kan worden. Er is lichte bedrijvigheid mogelijk waarbij uitstraling van belang is. Daarom zijn er strikte eisen van toepassing via het beeldkwaliteitsplan. 
De ontsluiting is uitstekend via de N375. Het bedrijventerrein is vooral geschikt voor groothandel en kleinschalige bedrijvigheid.

Eind 2022 is het bestemmingsplan voor het schrappen van een deel van de (bedrijfs-) en
woonverplichting in procedure gegaan. In 2023 heeft dit geleid tot de verkoop van circa 1,5 ha. Op Oevers E is nog circa 1,3 ha. bedrijfsgrond beschikbaar, waarvan circa 0,5 ha. onder optie is. De verwachting is dat circa 0,5 ha. in 2024 wordt verkocht. De resterende 0,8 ha. wordt naar verwachting in 2025 verkocht. De laatste civiel- en cultuurtechnische werkzaamheden worden in 2024-2026 uitgevoerd, waarna de grondexploitatie per 31 december 2026 kan worden afgesloten.  

Vledder BC
De ontwikkeling van Het Vledder is via een openbare aanbestedingsprocedure in 2006 gegund aan een ontwikkelaar-/bouwcombinatie die nu nog bestaat uit TBI Koopmans. Dit plan voorzag in de bouw van woningen, een supermarkt, een (gebouwde) parkeervoorziening en een bioscoop. Na de realisatie van de eerste fase heeft het project stilgelegen als gevolg van de economische crisis. Medio 2018 heeft de gemeenteraad ingestemd met een aangepast plan om dit grootschalige inbreidingsplan af te kunnen ronden. Ook de provincie heeft afgerond € 800.000 beschikbaar gesteld als bijdrage in de afronding van de herstructurering van het gebied. 

In 2021 zijn de 2 appartementengebouwen nabij de Gasgracht opgeleverd en is de openbare ruimte tussen de Jumbo en deze appartementengebouwen gerealiseerd. De bouw van de laatste fasen (Fase 3 en 4) is in 2022 gestart. Het gaat om grondgebonden woningen en een appartementencomplex (Stokerij) langs de Gasgracht. In 2023 zijn fase 3 en 4 opgeleverd en is de openbare ruimte ingericht. Het project is nagenoeg gereed. De grondexploitatie is per 31 december 2023 afgesloten. De laatste civiele en cultuurtechnische werkzaamheden worden bekostigd uit het krediet Binnenstadsplan Vledder/Prinsengracht en subsidie Regiostedenfonds ‘onderdeel fiets’.

Tussentijdse winstneming

Terug naar navigatie - Tussentijdse winstneming

De tussentijdse winstneming wordt conform de BBV richtlijnen bepaald aan de hand van de zogenaamde ‘Percentage of Completion methode’. Dit betekent dat voor de grondexploitaties met een positieve
resultaatprognose de winst moet worden genomen wanneer deze daadwerkelijk wordt gerealiseerd (naar rato van de gemaakte kosten en opbrengsten) met in achtneming van project specifieke risico’s. In onderstaande tabel is een overzicht gegeven in hoeverre tussentijdse winst is genomen voor positieve grondexploitaties.

Winstneming NCW Risicoafslag Winstprognose Kosten Opbrengsten Totaal tuss.
bedragen x € 1.000 31-12-2023 na risicoafslag (% realisatie) (% realisatie) winstneming
Danninge Erve € 425 € 11 € 414 81% 49% € 165
Nieuwveense Landen € 1.681 € 2.679 € -998 53% 33% € -
Noord III/IV € 7.035 € 2.079 € 4.956 36% 0% € -
Oevers D € 3.093 € 13 € 3.079 98% 72% € 2.165
Oevers E € 858 € 23 € 835 89% 81% € 600
Totaal € 13.092 € 4.805 € 8.287 € 2.930

In de volgende tabel wordt de (her)berekening van tussentijdse winstneming afgezet tegen de reeds genomen winst.  Op basis van de voortgang van de projecten kan voor Danninge Erve, Oevers D en Oevers E in totaal € 476.000 aan winst worden toegerekend aan 2023. Vanwege mogelijke risico’s in Nieuwveense landen dienen we de eerdere genomen winsten (€ 13.000) terug te nemen. In de jaarrekening 2023 is per saldo afgerond € 463.000 (€ 476.000 - € 13.000) aan tussentijdse winst genomen, zijnde het verschil tussen reeds genomen winst in de voorgaande jaren (€ 2.467.000) en de totale tussentijdse winstneming op basis van de geactualiseerde berekening (€ 2.930.000). 

Winstneming Totaal tussentijdse Reeds genomen Terugstorting Winstneming
bedragen x € 1.000 winstneming winsten 2023 2023
Danninge Erve € 165 € 138 € - € 27
Nieuwveense Landen € - € 13 € -13 € -
Noord III/IV € - € - € - € -
Oevers D € 2.165 € 2.025 € - € 140
Oevers E € 600 € 291 € - € 309
Totaal € 2.930 € 2.467 € -13 € 476

Voorzieningen

Terug naar navigatie - Voorzieningen

Voor grondexploitaties, waarvan het geraamde eindresultaat negatief is, moet een (verlies)voorziening worden getroffen ter grootte van het geprognosticeerde verlies op eindwaarde.  De totale omvang van de voorziening wordt bepaald op basis van de netto contante waarde van de voorziene tekorten. In de tabel zijn de mutaties ten opzichte van de vorige jaarrekening weergegeven.

De hoogte van de voorzieningen wordt jaarlijks opnieuw vastgesteld op basis van de uitkomsten van de jaarlijkse herziening van de grondexploitaties. De totale voorziening voor het afdekken van geprognosticeerde tekorten op grondexploitaties bedraagt € 3.032.000 en is reeds verwerkt in de jaarrekening 2023. In 2023 zijn de voorzieningen voor de grondexploitaties Kop van Noordpoort en Blankenstein positief bijgesteld. Omdat Het Vledder per 31 december 2023 is afgesloten, is de verliesvoorziening verrekend met het negatieve eindresultaat.

Voorzieningen Stand Mutaties Stand
Bedragen x € 1.000 31-12-2022 boekjaar 2023 31-12-2023
Kop van Noordpoort € 601 € -530 € 72
Blankenstein € 2.998 € -37 € 2.960
Vledder BC (exploitatie) € 7.665 € -7.665 € -
Totaal € 11.265 € -8.232 € 3.032

Risico’s

Terug naar navigatie - Risico’s

Financiële risico’s die samenhangen met de ontwikkeling van gronden kunnen als gevolg van de veelal lange doorlooptijd van grondexploitaties en de omvang van de investeringen een grote impact hebben.
Risico’s zijn onder meer oplopende kosten door tegenvallende verkoopresultaten in tijd en geld, stijgende kosten van bouw- en woonrijp maken en juridische geschillen.
Op grond van de Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen 2023 is door een gespecialiseerd adviesbureau (Metafoor RO) een uitgebreide risicoanalyse voor de grondexploitaties uitgevoerd. De risico’s zijn voor alle projecten nader toegelicht in de paragraaf “weerstandsvermogen en risicobeheersing”.

Bedrijventerreinen

Terug naar navigatie - Bedrijventerreinen

In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de voorraad m² gronden op bedrijventerreinen in Meppel.

Bouwgrond in Nog uit te geven Inbreng / Onttrokken / Nog uit te geven
exploitatie per 1-1-2023 aankoop 2023 uitgifte 2023 per 1-1-2024
Blankenstein 11.074 m2 295 m2 237 m2 11.132 m2
Kop van Noordpoort 3.885 m2 3.885 m2
Noord III/IV 316.486 m2 316.486 m2
Oevers D 82.336 m2 82.336 m2
Oevers E 28.605 m2 15.248 m2 13.357 m2
Totaal 442.386 m2 295 m2 15.485 m2 427.196 m2

Verloop boekwaarde

Terug naar navigatie - Verloop boekwaarde

In verband met de financiering van de grondexploitaties wordt in onderstaand overzicht een doorkijk gegeven naar het verwachtte verloop van de boekwaarde voor de komende jaren. De boekwaarde 31-12-2023 betreft het verloop van de ‘netto’ boekwaarde na correctie van winstnemingen en voorzieningen

Verloop boekwaarde Boekwaarde Boekwaarde Boekwaarde Boekwaarde Boekwaarde Boekwaarde Boekwaarde
bedragen x € 1.000 31-12-2023 31-12-2024 31-12-2025 31-12-2026 31-12-2027 31-12-2028 1-1-2029
Blankenstein € 4.037 € 2.940 € - € - € - € - € -
Danninge Erve € 3.567 € 4.376 € 4.629 € 2.545 € 1.674 € -428 € -
Kop van Noordpoort € 2.488 € 4.071 € 2.525 € 1.222 € -458 € - € -
Nieuwveense Landen € 15.451 € 21.916 € 13.193 € 4.680 € 545 € -4.004 € -
Noord III/IV € 12.384 € 10.452 € 9.534 € 9.750 € 9.967 € 10.190 € 9.957
Oevers D € 1.966 € 1.798 € 1.953 € -371 € -2.786 € -5.317 € -
Oevers E € 528 € -7 € -606 € - € - € - € -345
Het Vledder (BC) € - € - € - € - € - € - € -
Totalen projecten € 40.420 € 45.545 € 31.229 € 17.827 € 8.943 € 441 € 9.612
Voorziening € -3.032 € -3.032 € -72 € -72 € -72 € - € -
Totaal € 37.388 € 42.513 € 31.158 € 17.755 € 8.871 € 441 € 9.612